Māori News: He aha kei tua?

Kua tae te wā kia whakakorea a Te Karere? Me whakapiri rānei rāua ko Te Ao Māori?

He urupounamu ēnei kua tata ki te rua tekau tau e puhia ana e te hau.

Ko ētahi o aku hoa pāpāho e mea ana, āe, kua tae te wā. Arā ētahi e ū ana ki te whakaaro, he taonga puipuiaki a Te Karere nō hea e turakina, ka mutu, he pai kē ake ngā hōtaka e rua, tēnā i te hōtaka kotahi. Tēnā ko tēnā.

I hui te rāngai kawe kōrero Māori i ngā rangi tata nei ki te wānanga i te anamata o te rāngai "Māori News and Current Affairs". I tae ā-tinana atu ētahi o ngā taniwha o te rāngai.

He mea karanga te hui e te toihau o Te Māngai Pāho, e Larry Parr, i runga i tōna hiahia kia kitea tētahi ara whakamua e toitū ai te rāngai. Ahakoa me noho tapu ngā kōrero i puta i te hui, arā ētahi take, kua roa kē e wānangahia ana.

I noho wahangū au i te hui.....tōna wahangū. He wehi pea nōku i te mana o ōku ihopūmanawa.

Heoi, nō muri ka toko ake ētahi whakaaro. Kua tae pea te wā kia hoki ake tātou ki ngā rā o nehe. Arā, ki te mahutatanga o ngā niupepa Māori.

1842 te tau i tāngia ai Te Karere o Nui Tīreni. He niupepa reo Māori i tāngia hei kauwaka tuku karere reo Māori ki ngā hapū.

E ai ki ngā rangahau, e hia kē nei ngā niupepa reo Māori, i tāngia i ngā rau tau 19, 20 anō hoki. Nō te 1862 Te Hokioi o Nui Tīreni ka tāngia e te Kiingitanga, hei pepa whakapāho i ōna take me ōna tirohanga ki te ao. He āhuatanga Māori noa i aua wā.

I whakapuakina e ngā iwi, e ngā rōpū Māori, e ngā Hāhi anō hoki ō rātou ake niupepa. Ko ngā kai o roto, he pūrongo, he kōrero tōrangapū, he waiata, he wānanga tikanga, he poroporoaki, tae atu ki ngā meneti o ētahi hui! Māori ake nei!

Nā wai, ka tāmate ngā niupepa Māori nā te nui o ngā utu, me ngā ture tāmi a te kāwanatanga.

Heoi anō, nā te whawhai a te iwi Māori, ka whānau mai a Te Karere(1982), ngā reo irirangi Māori(1989), me Whakaata Māori, ka 20 tau hei te tau e tū mai nei.

Ko Uncle Pene Paora Hatu me Te Reo Irirangi o Te Arawa tō mātou tino reo irirangi, ko Ruia Mai te hōtaka rongo kōrero, a, ko Te Karere te tino hōtaka pouaka whakaata i ahau e tamariki ana.

Te wā i te ako tonu aku mātua i te reo Māori, ko Martin Rakuraku rātou ko Tini Molyneux, ko Hinerangi Goodman mā ngā whetū o tō mātou ao.

Rātou mā, i whakarere i ō rātou kāinga i Rotorua, i Ruātoki, i Ruatāhuna hoki, ki te auahi nui o Tāmaki Makaurau, ki reira kura mahora ai i ngā karere reo Māori ki te ao.

Ko ngā tau koura pea ēnā i te ao kawe kōrero Māori.

Ahakoa ngā tini taitara, ngā tohu pouaka whakaata rānei kua whakawhiwhia ki tēnā, ki tēnā, kei raro tonu tō tātou rāngai e putu ana.

E mimiti ana ngā kairīpoata reo Māori, e topetopehia ana te pūtea ki te rāngai, e noho mātāmua tonu ana te kāwanatanga i roto i ngā whakahaere a Te Māngai Pāho a Whakaata Māori anō hoki.

Ka mutu, e whānako tonu ana a Te Karere i ngā whetū o Whakaata Māori, ko Whakaata Māori rānei kei te toutou i te kāroti ki ō Te Karere kaimahi. Ko te hua tērā o te puna pāpaku.

Anei tāku. Atu i ngā hōtaka pēnei i a Te Ao With Moana me Marae. Ko te anamata o te rāngai kawe kōrero Māori, ka tau ki ngā iwi.

Mā tātou anō tātou e kuhu. Kaua e whakawhirinaki atu ki te pūtea a te kāwana.

Ahakoa te haepapa kei runga i a ia ki te waha i tā Te Taraipiunara o Waitangi i whakahau ai, arā, kia whai reo te Māori i te ao pāpāho.

Ko ngā iwi hei taituarā mō ngā reo irirangi, otirā, mō ngā ratonga kawe kōrero.

Mā ngā reo irirangi Māori ngā pūrongo e tuku ki ngā ratonga aunoa, me ngā waka ā-motu pēnei i a Te Karere, i a Whakaata Māori, i a Mata, i a Ohinga rānei. Hei taunaki i ngā mahi e mahia kētia ana e rātou.

Ko te painga nui, ka whakapuakina e ngā iwi ngā kōrero e hiahiatia ana e rātou.

Ka mutu, ka whakawhanakehia ngā reo irirangi, me ōna kairīpoata, tirohanga motuhake, reo Māori anō hoki, i te pūāhurutanga o ō rātou ake kāinga.

It's a win-win-win I reckon.

Mana motuhake in action too. Kia kaha rā tātou.

Whakamōhiotia mai ō whakaaro! Ahakoa pai, kaore rānei. Share your thoughts - good or bad! - Kereama Wright